شهادت میرزا تقی‌خان امیر کبیر
میرزا تقی‌خان امیر کبیر- زندگی
میرزا تقی‌خان امیر کبیر در سال ۱۱۸۶ خورشیدی، در هزاوه فراهان به دنیا آمد. پدرش آشپزِ قائم‌مقام فراهانی، وزیر وطنخواه دوران محمد شاه قاجار بود. میرزا تقی خان تحت تعلیمات قائم‌مقام فراهانی، دفاع از ملت و وطن در برابر استعمار، دربار و ملایان مزدور خارجی را آموخت. میرزا تقی‌خان در جوانی، توسط قائم‌مقام فراهانی در آذربایجان به‌عنوان امیر نظام به اداره امور مشغول شد. او در سال ۱۲۲۷شمسی (۱۸۴۸میلادی)، در مقام صدارت عظمی مشغول به کار شد.
میرزا تقی‌خان امیر کبیر-اصلاحات اقتصادی
امیر کبیر درمدتی که صدراعظم بود در راستای اصلاحات در ساختار اقتصادی کشور، به اقدامات متعددی دست زد. از جمله اقدامات وی ایجاد صنایع ملی و احداث کارخانه‌های بلورسازی و چلواربافی بود. تغییر نظام مالیاتی بر اساس میزان درآمد، یکی دیگر از اقدامات امیر کبیر در زمینه اصلاحات اقتصادی بود. اقدامی که مردم محروم را از پرداخت مالیاتهای ظالمانه معاف می‌کرد و در عوض فئودالها را مجبور به پرداخت مالیات می‌نمود. منع رشوه گرفتن توسط مأموران دولتی، منع سوء‌استفاده شاهزادگان و روحانیان و وابستگان به دربار از خزانه مملکت نیز، از دیگر اقدامات میهنی و مردمی امیر کبیر است. امیرکبیر تولید داخلی و بازار ملی را تشویق می‌کرد. هم‌چنین بستر کار صنعتگران داخلی را برای استخراج معادن و کارهای صنعتی آماده می‌کرد. امیر کبیر در مقابل، استخراج معادن ایران توسط استعمارگران خارجی را ممنوع کرد. اقدامی که کمک بزرگی به استقلال ایران بود.
میرزا تقی‌خان امیر کبیر-اصلاحات فرهنگی
امیر کبیر همگام با اصلاحات اقتصادی، در زمینه فرهنگی نیز اقدامات فرهنگی درخشانی برای ایران انجام داد؛ از جمله اعزام جوانان برای فراگیری علوم و فنون روز به اروپا، تأسیس مدرسه دارالفنون و تأسیس روزنامه وقایع اتفاقیه، نخستین روزنامه در ایران. این اقدامات به رشد آگاهی مردم و ارتقاء مطالبات حقوق اجتماعی آنها از مستبدین کمک کرد و زمینه‌های پیدایش یک قشر آگاه در جامعه را فراهم نمود. یکی از اقدامات امیرکبیر، که آخوندهای مرتجع را به خشم آورد، سلب صلاحیت محاکم شرعی بود که برای رسیدگی به اختلافات میان مسلمانان و پیروان سایر ادیان تشکیل می‌شد. امیرکبیر به‌جای محاکم شرعی، این‌گونه قضاوتها را به عهده دیوان عدالت گذاشت. برخلاف محاکم شرعی، دیوان عدالت احکام خود را بر اساس قوانین عرفی و عقلی صادر می‌کرد. این اقدام امیر کبیر جلوی بسیاری اجحافات و بی‌عدالتی‌های آخوندهای مرتجع را، نسبت به اقلیت‌های مذهبی گرفت.
میرزا تقی‌خان امیر کبیر- سیاست موازنه منفی
میرزا تقی‌خان امیرکبیر، در برابر قدرتهای خارجی، سیاست موازنهٴ منفی را در پیش گرفت. حرکتی عمیقاً میهن‌پرستانه و ضداستعماری. بدین‌خاطر بود که با مرگ محمدشاه، انگلیس و روس تمامی مزدوران خود را فعال کرده و تلاش کردند از صدراعظمی میرزا تقی خان امیر کبیر جلوگیری کرده، یکی از مهره‌های دست‌نشاندهٴ خود را به مقام صدارت عظمی برسانند. اما امیر کبیر با در پیش گرفتن سیاست موازنهٴ منفی، اقدامات روس و انگلیس را خنثی کرد. به این صورت که اعلام کرد نه به روس و نه به انگلیس و نه هیچ قدرتی دیگر، امتیازی که خلاف منافع ملی ایران باشد، نخواهیم داد. البته برای استعمار، ارتجاع و دربار وابسته، این اقدامات ملی امیرکبیر، گناهی بزرگ بود. گناهی که استعمار و استبداد فئودالی بی‌جزایش نگذاشتند.
میرزا تقی‌خان امیر کبیر-شهادت
انگلیسی‌ها دو عامل بسیار قوی برای کنار زدن امیرکبیر داشتند. یکی مادر شاه یعنی مهد علیا، و دیگری میرزا آقاخان نوری که تحت‌الحمایه انگلیس بود. این عوامل استعماری، ناصرالدینشاه را از امیرکبیر ترساندند. شاه که جوان بیست ساله‌ای بود و سلطنت را از اجداد خونریز خود به ارث برده بود، در هراسِ از دست دادن تاج و تخت، به پیروی از عمال استعمار رو آورد. ناصر‌الدین شاه ابتدا امیرکبیر را از مقام نخست‌وزیری عزل و به کاشان تبعید نمود. پس از ۴۰روز، شاه فرمان قتل امیر کبیر را صادر کرد. جلادان شاه، امیرکبیر را روز ۲۰دیماه ۱۲۳۰خورشیدی، در حمام باغ فین کاشان، به‌قتل رساندند. بعد از امیرکبیر، که مانع و راه‌بند مطامع استعمار در ایران بود، سیل اعطای امتیازات به خارجیان شروع می‌شود. اما به‌رغم مخالفت‌های استعمار، خوانین مزدور و ملایان مرتجع، اصلاحات امیر کبیر توانست ایران را یک گام به سوی پیشرفت حرکت دهد.
